Τσούχτρες έχουν γεμίσει οι παραλίες της Σητείας.

Χιόνα. Κυριακή 17/5/2020 - Τσούχτρες έχουν γεμίσει οι παραλίες της Σητείας (Κουρεμένου, Χιόνας και Βάι). Η εμφάνιση των μεδουσών για τους μήνες Απρίλιος και Μάιος σε έναν χάρτη που ανανεώνεται διαρκώς από το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας. Ένα πρόγραμμα το οποίο καταγράφει τις μέδουσες δημιούργησε το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, μέσω του οποίου οι πολίτες μπορούν να ενημερωθούν για την εμφάνισή τους σε παραλίες της Ελλάδας.
Για δεκαετίες, οι επιστήμονες μελετούν τις αιτίες και τις συνέπειες των πληθυσμιακών εξάρσεων των μεδουσών στα οικοσυστήματα. Το συμπέρασμα είναι ότι οι μέδουσες και τα οικοσυστήματα όπου υλοποιείται έντονη αλιευτική δραστηριότητα, συνδέονται με μία πολύπλοκη σχέση. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα οικοσυστήματα αυτά μπορεί να φτάσουν σε ένα σημείο, κατά το οποίο, η κυριαρχία περνάει ραγδαία από τα ψάρια στις μέδουσες.

Με απλά λόγια, οι εξάρσεις των μεδουσών αυξάνονται, ενώ οι ανθρωπογενείς επιδράσεις όπως η υπεραλίευση, φαίνεται να αποτελούν την κύρια αιτία αυτού του φαινομένου. Στα οικοσυστήματα που υπεραλιεύονται, αφαιρείται από αυτά μεγάλος αριθμός ψαριών, με αποτέλεσμα να ευνοείται η ραγδαία ανάπτυξη των μεδουσών, προκαλώντας πολλαπλές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, στην παραγωγικότητα της αλιείας, αλλά και στον τουρισμό.

Οι Επιπτώσεις των Πληθυσμιακών Εξάρσεων Μεδουσών

Η συστηματική απομάκρυνση μεγάλου αριθμού ψαριών θηρευτών, όπως ο τόνος και ο μπακαλιάρος καθώς και η υπεραλίευση καρκινοειδών και μαλακίων μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές αλλαγές. Σταδιακά, οι μεγάλοι οργανισμοί, η βιοποικιλότητα και η δομική ποικιλότητα των οικοσυστημάτων αντικαθίστανται από πιο πρωτόγονες κατηγορίες θαλάσσιων ειδών όπως οι μέδουσες.

Οι Επιπτώσεις στις Θάλασσες– Μερικά Παραδείγματα

Η κατάρρευση των αποθεμάτων των επιπελαγικών ψαριών (δηλ. μικρά ψάρια που ζουν στα επιφανειακά νερά) όπως η σαρδέλα και ο γαύρος, μειώνει την πίεση που δέχονται οι  μέδουσες από τους φυσικούς θηρευτές τους, ενώ παράλληλα αυξάνει τη διαθεσιμότητα τροφής για τις μέδουσες. Αυτή η αλλαγή του οικοσυστήματος ενισχύεται από το γεγονός ότι οι μεγάλοι αριθμοί των μεδουσών ανταγωνίζονται  αποτελεσματικά τα ψάρια στην εύρεση τροφής, καθώς τρέφονται με παρόμοια ζώοπλαγκτονικά είδη.
Μεγάλα ζώα της θάλασσας όπως οι χελώνες, θηρεύουν τις μεγάλες μέδουσες, επομένως μία αύξηση στους πληθυσμούς των μεδουσών μπορεί να θεωρηθεί καλό για ορισμένα θαλάσσια είδη που απειλούνται υπό εξαφάνιση, όπως η δερματοχελώνα. Ωστόσο, οι χελώνες αποτελούν έναν από τους ελάχιστους θηρευτές μεγάλων μεδουσών, ενώ κινδυνεύουν και οι ίδιες από την υπεραλίευση, γεγονός που εξαλείφει οποιαδήποτε θετική επίδραση μπορεί να υπάρξει από τις εξάρσεις των μεδουσών.

Η χειρότερη όμως επίδραση αυτών των εξάρσεων, οφείλεται στο γεγονός ότι οι μέδουσες τρέφονται με τα αυγά και τις προνύμφες των ψαριών, προκαλώντας δραματική επιβάρυνση στην αφθονία των ιχθυαποθεμάτων.

Η αλιεία με συρόμενα αλιευτικά εργαλεία όπως οι μηχανότρατες, που υποβαθμίζουν το θαλάσσιο πυθμένα και καταστρέφουν τα παραγωγικά οικοσυστήματα όταν αλιεύουν αλόγιστα, συμβάλλουν στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τις εξάρσεις των μεδουσών, καθώς απομακρύνουν τους ανταγωνιστές και θηρευτές τους, παρέχοντας τους με αυτόν τον τρόπο ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των ψαριών.

Όπως μας ενημερώνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, μερικά από τα είδη που απαντώνται συχνότερα στην χώρα μας, είναι τα παρακάτω:

Pelagia noctiluca

Το χρώμα της είναι μοβ, πορφυρό ή κοκκινωπό και η μέση διάμετρός της κυμαίνεται γύρω στα 4 εκατοστά. Σ' εμάς είναι γνωστή απλώς ως τσούχτρα και είναι η μόνη μέδουσα με αυτή την ιδιότητα στα ελληνικά νερά, Είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το τσίμπημά της είναι όμως οδυνηρό και ενοχλητικό.

Αν τη δείτε στο μέρος όπου κολυμπάτε, είναι καλύτερο να βγείτε από το νερό. Αν μια παραλία έχει γεμίσει τσούχτρες, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να περιμένουμε να αλλάξει η διεύθυνση του ανέμου, αφού όπως αναφέρθηκε παραπάνω τα θαλάσσια ρεύματα ευθύνονται για τη συσσώρευσή τους στις ακτές.

Aurelia aurita

Γνωστή και ως «γυαλί», η μέδουσα αυτή είναι η πιο διαδεδομένη σε όλες τις θάλασσες. Η «ομπρέλα» της είναι σχετικά επίπεδη και είναι διάφανη με μια ελαφρώς λευκή απόχρωση και τέσσερις χαρακτηριστικούς κύκλους στο εξωτερικό της τμήμα. Το τσίμπημά της δεν είναι ενοχλητικό για τους περισσότερους ανθρώπους.

Cotylorhiza tuberculata

Πολύ μεγάλη σε μέγεθος και με καφεκίτρινο χρώμα, η μέδουσα αυτή λέγεται και «τηγανητό αβγό» εξαιτίας του σχήματός της. Εκτός από «αβγό μάτι», μπορεί επίσης να σας θυμίσει ένα μπουκέτο λουλούδια. Είναι διαδεδομένη στο Αιγαίο και η διάμετρός της μπορεί να φθάσει τα 40 εκατοστά. Το τσίμπημά της δεν είναι επικίνδυνο.

Τι πρέπει να κάνετε σε περίπτωση που σας τσιμπήσει μέδουσα:

1. Απομακρύνετε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα σας πλοκάμια. Όχι όμως με γυμνά χέρια, διότι αυτό θα οδηγήσει σε κόλλημα των πλοκαμιών στα χέρια και μεταφορά του ερεθισμού εκεί.

2. Ξεπλύνετε την περιοχή του τσιμπήματος με άφθονο θαλασσινό νερό. Αν δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος, γεμίστε τη χούφτα σας με άμμο και τρίψτε το σημείο του σώματος που είναι κολλημένα τα πλοκάμια της τσούχτρας. Μη χρησιμοποιείτε γλυκό νερό, διότι μπορεί να ενεργοποιήσει κεντριά που έχουν μείνει στο δέρμα.

3. Τοποθετείστε στο σημείο του τσιμπήματος πάγο ή κρύες κομπρέσες. Αυτό περιορίζει τα τοπικά φαινόμενα από το δέρμα.

4. Αλείψτε την πάσχουσα περιοχή με κορτιζονούχο κρέμα. Περιορίζει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και ανακουφίζει γρήγορα από το τσούξιμο και την φαγούρα. Αν δεν υπάρχει τέτοια κρέμα, χρησιμοποιείστε κομπρέσες με ξυδόνερο (1 μέρος ξύδι και 3 νερό). Έτσι αντιμετωπίζονται η φαγούρα και το τσούξιμο.

5. Πάρτε κάποιο χάπι αντισταμινικό. Με το χάπι αντιμετωπίζονται συστηματικότερα τα συμπτώματα. Η ανάγκη για χάπια τέτοιου είδους είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση του προσβληθέντος δέρματος.

6. Τέλος αν τα συμπτώματα είναι έντονα και ιδιαίτερα αν δεν υποχωρούν μετά την εφαρμογή των τοπικών μέτρων, μπορεί να χρειασθεί κάποια ένεση κορτιζόνης. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει οπωσδήποτε να πάτε στο νοσοκομείο ή να επισκεφθείτε κάποιο Κέντρο Υγείας.

Παρατήρηση Μεδουσών
Την καταγραφή των πληθυσμιακών εξάρσεων των μεδουσών στις θάλασσες μας, με τη βοήθεια του κοινού, έχει ξεκινήσει εδώ και κάτι λίγα χρόνια το Ινστιτούτο θαλάσσιας προστασίας ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ. Η πρωτοβουλία αναπτύσσεται στο πλαίσιο του διαμεσογειακού προγράμματος Jellywatch, της Διεθνούς Επιτροπής για την Επιστημονική Παρακολούθηση της Μεσογείου, CIESM.Η έρευνα για τις μέδουσες είναι πολύ περιορισμένη και οι πληθυσμιακές εξάρσεις, αν και είναι καθοριστικές για την ισορροπία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, σπάνια αναφέρονται ή καταγράφονται. Γι’ αυτό το λόγο, η Διεθνής Επιτροπή για την Επιστημονική Παρακολούθηση της Μεσογείου, CIESM, έχει ξεκινήσει αυτήν τη δια-μεσογειακή πρωτοβουλία. 

Στις ελληνικές θάλασσες ζουν πολυάριθμα είδη μεδουσών. Αν και για πολλούς είναι θαλάσσιοι οργανισμοί που προκαλούν φόβο, έχουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Αποτελούν τροφή για πολλά θαλάσσια είδη, όπως π.χ. για τις θαλάσσιες χελώνες, ενώ κάποια είδη μέδουσας όπως η μέδουσα Κοτυλόριζα παρέχουν καταφύγιο σε νεαρά ψάρια, που κρύβονται ανάμεσα στα πλοκάμια τους, αποφεύγοντας τους θηρευτές τους. Είναι εντελώς ακίνδυνη για τον άνθρωπο, και κοσμεί μάλιστα τις θάλασσές μας.