Γιώργος Αλεβίζος: Για την πανδημία που βιώνουμε θα επαναλάβουμε ότι τα πνευματο-σωματικά κύτταρα του Έλληνα είναι ιδιαίτερα.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Γράφει: Γιώργος Αλεβίζος – Πρόεδρος Μικρασιατών, Ποντίων και Αρμενίων Σητείας

Γνωστή η ρήση: Όταν οι βόρειοι βάρβαροι έτρωγαν βελανίδια οι Έλληνες φιλόσοφοι έθεταν κανόνες διατροφής.
Βάρβαρους εννοούσαν όσουν δεν μιλούσαν ελληνικά. Ακόμη και τους Αιγύπτιους, τους Πέρσες με αρχαιότερο πολιτισμό.

Η ετυμολογία της λέξης βάρβαρος απροσδιόριστη. Ίσως, γράφουν, στην προσπάθεια τους να μιλήσουν ελληνικά αρθροσυλλάβιζαν βα...βα...βα... Αρεσκόμενοι οι αρχαίοι (αλλά και το σύγχρονο μάρκετινγκ) Έλληνες στο σύμφωνο «ρ» λεξικοποίησαν το «βάρβαρος». Που τελικά σημαίνει τον αμαθή, κτηνώδη, απολίτιστο άνθρωπο.

Αν και οι αρχαίοι Έλληνες κατοικούσαν σε τεράστιες περιοχές ελάχιστα ίχνη έχουμε για τη διατροφή και τον τρόπο ζωής τους.Τα περισσότερα γνωρίζουμε από την κλασσική εποχή των Αθηνών (6^ος – 5^ος π.Χ. αιώνες). Αφού η Αθήνα και η γύρω περιοχή της κληροδότησε πλούτο αρχαιολογικών δεδομένων. Η δε λογοτεχνία της περιέχει άφθονες νύξεις για την καθημερινή διατροφή.
Και για την Σπάρτη γνωρίζουμε πολλά. Επειδή οι ιστορικοί και οι φιλόσοφοι ήταν εντυπωσιασμένοι από την κοινωνία και τον τρόπο ζωής των Σπαρτιατών.
Λίγα είναι γνωστά για τα άλλα μεγάλα κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως Κόρινθος, Θήβα, Μέγαρα.

Οι Έλληνες δεν τρώγανε απλώς για να ζούνε. Η διαδικασία του φαγητού είχε τεράστια κοινωνική σημασία. Στην Ιλιάδα λέει ο Όμηρος: “Όσο ο Αχιλλέας θρηνούσε για το νεκρό σύντροφο του, τον Πάτροκλο, αρνιόταν κάθε τροφή και ποτό.»

Η βασική ελληνική διατροφή ήταν λιτή και μονότονη. Οι κωπηλάτες (η μηχανοκίνηση των πλοίων τριήρεις, πεντήρεις κ.α.) έτρωγαν λιτό φαγητό. Αλεσμένο κριθάρι, κρεμμύδια και τυρί. Οι Αθηναίοι έτρωγαν δυο φορές την ημέρα. Ένα ελαφρύ γεύμα, το «άριστον». Και το «δείπνον» που ήταν το κύριο φαγητό τους.

Χρησιμοποιούσαν μαχαίρια, κουτάλια και δάχτυλα. Τα πιρούνια ήταν άγνωστα. Το καλοκαίρι μαγείρευαν σε φωτιά από ξύλα ή σε σχάρα με κάρβουνα. Το χειμώνα σε φορητό μαγκάλι μέσα στο σπίτι. Τα μαγειρικά σκεύη ήταν από πηλό πλήρως ή μερικώς βερνικωμένο. Συνηθισμένοι τρόποι μαγειρέματος το βράσιμο, το ψήσιμο και φαγητό ωμό.

Από το τέλος του 5^ου αιώνα π.Χ οι Έλληνες ενδιαφέρονται για την τέχνη της κουζίνας. Η αρχή έγινε από τη Σικελία (Μεγάλη Ελλάδα) φημιστή για την πολυτέλεια της.  Το έργο «Δειπνοσοφισταί» του εξ Αιγύπτου Έλληνα συγγραφέα Αθήναιου (200 μ.Χ) δίνει πάμπολλες πληροφορίες για το θέμα του δείπνου. Και τότε οι πιο διάσημοι μάγειροι ήταν άντρες.
Ο Όμηρος χαρακτηρίζει το ανθρώπινο γένος ως «αρτοφάγο». Υπήρχαν δυο είδη ψωμιού. Το κριθαρένιο σκούρο και το σταρένιο λευκό, κυρίως στα τραπέζια των εύπορων. Έτρωγαν το ψωμί με μέλι, τυρί και ελαιόλαδο.

Το κρέας ήταν σπάνιο, ιδιαίτερα για όσουν ζούσαν στην πόλη. Συνδεόταν στενά με τις ιεροτελεστίες, όπου σφάζονταν μεγάλος αριθμός βοδιών, αγελάδων, αιγοπροβάτων και μπορούσαν να γευτούν ψητό κρέας. Σε τακτική βάση, στο σπίτι, έτρωγαν πουλερικά και κυνήγι.
Προτιμητέα ήταν τα ψάρια – μπαρμπούνια, σκουμπριά, οξύρυγχοι, τόνοι, κυπρίνοι, σαρδέλλες. Τόσο τα φρέσκα όσο και τα ξερά ή παστά.

Δημοφιλή λαχανικά ήταν τα λάχανα, τα σπαράγγια, τα καρότα, τα ραπάνια, τα αγγούρια, οι κολοκύθες, τα ραδίκια, το σέλινο, οι αγγινάρες. Σε μεγάλες ποσότητες τρώγονταν κρεμμύδια, σκόρδα, και ελιές. Τα όσπρια δεν θεωρούνταν σημαντική τροφή.

Φρούτα είχαν τα σταφύλια, σύκα, μήλα, αχλάδια. Διαδεδομένοι ξηροί καρποί τα αμύγδαλα, καρύδια, φουντούκια και κάστανα.

Το ελαιόλαδο ήταν η κύρια πηγή λίπους. Η χρήση βουτύρου θεωρείτο συνήθεια των βαρβάρων. Το τυρί φτιαχνόταν κυρίως από γάλα προβάτων και κατσίκας. Δεν ήταν κάτι το ξεχωριστό στη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων.

Το αλάτημα χρησιμοποιούνταν ως συντηρητικό και ως καρύκευμα. Σίλφιο (εισαγόμενο φυτό φαρμακευτικό / καρύκευμα), φασκόμηλο και δενδρολίβανο χρησιμοποιούνταν ως καρυκεύματα.
Αντί ζάχαρης, που ήταν άγνωστη, χρησιμοποιούσαν μέλι Υμηττού και ξερά σύκα.
Από τη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων έλειπαν οι πατάτες, το ρύζι, οι τομάτες, τα εσπεριδοειδή και οι μπανάνες.
Το κρασί, αγαπημένο ποτό των Ελλήνων, σερβιριζόταν αραιωμένο και συχνά τεχνητά γλυκαμένο. Αναλογία κρασιού – νερού 1 προς 3. Σπάνια σερβιριζόταν ανέρωτο κρασί. Όπως στους νικητές στρατιώτες μετά τη μάχη. Η μπύρα συνδεόταν αποκλειστικά με τους βαρβάρους. Το γάλα δεν ήταν συνηθισμένο ως ποτό, το χρησιμοποιούσαν στη μαγειρική.

Βραδινή συνηθισμένη διασκέδαση των ανδρών ήταν το «Συμπόσιο» (πίνω μαζί). Ένας πολύ τελετουργικός θεσμός με δικούς του ακριβείς και καθιερωμένους κανόνες.
Μπορούσε να υπάρξει οποιαδήποτε αφορμή για να οργανωθεί ένα συμπόσιο – γέννηση, γάμος, κηδεία, εορταστική ημέρα, αναχώρηση ή άφιξη αγαπημένου προσώπου από το εξωτερικό.
Η λήψη κρασιού για τους αρχαίους ήταν θρησκευτική πράξη. Όπως η θεία κοινωνία για τους χριστιανούς.

Χώρος συμποσίου ήταν ο «ανδρών», ένα δωμάτιο με ανάκλιντρα και τραπέζια. Ο ιδανικός αριθμός συμμετεχόντων ήταν εννιά μαζί με τον οικοδεσπότη. Σύζυγος και θυγατέρες δεν συμμετείχαν στα συμπόσια. Όμως υπήρχαν μισθωμένες συνοδοί, οι «εταίρες» και σερβιτόρες οι «αυλητρίδες». Οι «παλλακίδες» ήταν άγαμες σύντροφοι (καπατουμά... επί το κρητικότερον).

Παρά τους αυστηρούς κανόνες, η οινοποσία ξέφευγε από τα όρια. Γι’αυτό ότι λεγόταν ή γινόταν από έναν μεθυσμένο συμποσιαστή δεν κρατούσαν εναντίον του όταν ξεμέθαγε. Εξού και η ρήση «Μισώ έναν πότη με καλή μνήμη».
Στα συμπόσια ο χορός ήταν πολύ δημοφιλής. Φημισμένος χορός ο «κόρδαξ» για τον οποίο δεν υπάρχει συγκεκριμένη περιγραφή.
Η συνέχεια στο επόμενο γραφτό μας με την «Πυθαγόρεια Διατροφή».

Γιώργος Αλεβίζος

ΥΓ. Για την πανδημία που βιώνουμε θα επαναλάβουμε ότι τα πνευματο-σωματικά κύτταρα του Έλληνα είναι ιδιαίτερα. Έχουν τη φοβερή ικανότητα να απορροφούν, περισσότερο από άλλους λαούς, τους κοινωνικούς κραδασμούς. Αρκεί να έχουν Ηγέτη, όχι ...Σωτήρες. Και έχουν Ηγέτη.